Zasadę w polskim prawie karnym stanowi natychmiastowa wykonalność orzeczeń. Wszak już pierwsze przepisy kodeksu karnego wykonawczego (zobacz: art. 9 § 1) stanowią, że postępowanie wykonawcze wszczynane jest bezzwłocznie, gdy orzeczenie stało się wykonalne. Mimo iż pojęcie „bezzwłocznie” z racji swej nieostrości może budzić wątpliwości, przyjmuje się, że „bezzwłocznie” oznacza: „bez zbędnej zwłoki, kiedy tylko to jest możliwe”. Co istotne, wykonalność orzeczenia zapadłego w postępowaniu karnym, nie zawsze musi iść ręka w rękę z jego prawomocnością, wszak kodeks postępowania karnego przewiduje przypadki, kiedy orzeczenie staje się wykonalne, jeszcze przed uzyskaniem przymiotu prawomocności. Istotnym wyłomem od zasady natychmiastowej wykonalności orzeczeń jest instytucja odroczenia wykonywania kary. Jest ona niezwykle istotna dla osób, na których co prawda ciąży brzemię wyroku skazującego, lecz którym z różnych życiowych przyczyn zależy na tym, aby odbycie orzeczonej kary nieco odsunąć w czasie. Jakie przesłanki należy spełnić, by żądać odroczenia wykonania kary? Czy wykonanie wszystkich przewidzianych w kodeksie karnym kar może podlegać odroczeniu? Na jaki czas możliwe jest odroczenie wykonania kary? Celem uzyskania odpowiedzi, zapraszam do lektury artykułu.

Które z kar mogą podlegać odroczeniu?

W ujęciu teoretycznym, z uwzględnieniem literalnego brzmienia przepisów kodeksu karnego wykonawczego odroczeniu podlegają kara ograniczenia wolności oraz kara pozbawienia wolności (dla uproszczenia: pod tym pojęciem uwzględnijmy również kary: 25 lat pozbawienia wolności oraz dożywotniego pozbawienia wolności). Praktyka jednak wskazuje, że również w odniesieniu do kary grzywny istnieje pewien środek procesowy, który co prawda zupełnym odroczeniem wykonania kary nie jest, lecz mimo to, może przynieść dla skazanego i jego najbliższych znaczną ulgę.

Rozłożenie na raty kary grzywny

Zgodnie bowiem z art. 49 § 1 kodeksu karnego wykonawczego, jeżeli natychmiastowe wykonanie grzywny pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki, sąd może rozłożyć grzywnę na raty na czas nieprzekraczający 1 roku. Co więcej, § 2 tego samego artykułu wskazuje, że w wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie, zwłaszcza gdy wysokość grzywny jest znaczna, możliwe jest rozłożenie orzeczonej grzywny na raty na okres, aż do 3 lat.

Od nowelizacji kodeksu karnego wykonawczego z 2012 r., zupełne odroczenie wykonania kary grzywny nie jest możliwe, ale rozłożenie orzeczonej należności na raty, nierzadko jest w stanie uchronić skazanego i jego najbliższych przed popadnięciem w niedostatek. Zasadniczą przesłankę postanowienia w przedmiocie rozłożenia orzeczonej grzywny na raty stanowi sytuacja majątkowa skazanego, który wprawdzie ma możliwości zarobkowe lub płatnicze na tyle, aby uczynić zadość obowiązkowi uiszczenia grzywny, jednakże aktualnie nie mogą być one zrealizowane, bądź ich zrealizowanie wiązałoby się z nadmierną dolegliwością w kontekście utrzymania skazanego i jego rodziny. Panuje wśród polskich sądów pogląd, że w przypadku rozłożenia grzywny na raty skazany musi dawać rękojmię zrealizowania tej należności w wyznaczonym terminie, innymi słowy: sąd, na podstawie zaoferowanych dowodów, musi mieć pewność, że skazany nie uchybi wyznaczonemu te terminowi płatności raty.

Sąd odmówi rozłożenia płatności grzywny na raty w sytuacji, kiedy na podstawie ustalonych okoliczności dojdzie do wniosku, że możliwe jest jednorazowe pokrycie całej zasądzonej należności, albo kiedy dokonane na jego mieniu zabezpieczenie majątkowe pozwala na pokrycie grzywny w pełnej wysokości. Sąd nigdy nie spojrzy także przychylnie na skazanego, który ukrywa majątek uzyskany wskutek dokonania czynu zabronionego.

Odroczenie wykonania kary ograniczenia wolności

Odroczenie kary wolnościowej może mieć miejsce tylko wówczas, gdy skazany jeszcze nie rozpoczął odbywania kary. Art. 62 kodeksu karnego wykonawczego w kolejnych paragrafach definiuje przesłanki obligatoryjnego oraz fakultatywnego odroczenia kary ograniczenia wolności. Obligatoryjność oznacza, że wskutek zaistnienia pewnych okoliczności, sąd ma obowiązek wydać orzeczenie określonej treści, fakultatywność zaś, sprowadza się do tego, że przy wystąpieniu odpowiednich przesłanek, sąd może rozważyć wydanie orzeczenia zgodnego z treścią wniosku.

Przesłanką fakultatywnego odroczenia wykonania kary ograniczenia wolności, jest stwierdzenie przez sąd, że jej natychmiastowe wykonanie mogłoby pociągnąć dla skazanego lub jego najbliższych „zbyt ciężkie skutki”. Pod pojęciem tym, w ramach komentowanej instytucji, w odniesieniu do samego skazanego, kryją się takie stany faktyczne jak: choroba psychiczna lub inna ciężka choroba, niezdolność skazanego do wykonywania pracy albo inne sytuacje, kiedy aktualny stan skazanego sugeruje, że skierowanie go do pracy może spowodować niebezpieczeństwo dla jego zdrowia. Ciężkie skutki odnoszące się zaś do osób najbliższych skazanego, mogą zachodzić wówczas gdy skazany jest jedynym żywicielem rodziny, a kara ograniczenia wolności kolidowałaby z jego pracą zarobkową, albo np. kiedy w gospodarstwie domowym skazanego znajduje się osoba wymagająca całodobowej opieki, a skazany jest jedyną osobą, która jest jej w stanie ją zapewnić.

Fakultatywne odroczenie wykonania kary ograniczenia wolności może nastąpić na czas do 6 miesięcy i tę cezurę czasową należy interpretować priorytetowo. Istnieje jednak możliwość zawieszenia postępowania wykonawczego w zakresie kary ograniczenia wolności w sytuacji, kiedy np.: choroba skazanego bądź jego niezdolność do pracy przedłuża się, a czego sąd nie mógł przewidzieć podczas wydawania pierwotnego postanowienia o odroczeniu wykonania kary.

Przesłanką obligatoryjnego odroczenia wykonania kary ograniczenia wolności, tj. sytuacji kiedy sąd – pozbawiony możliwości dokonania subiektywnej oceny sprawy, musi wydać orzeczenie określonej treści, jest powołanie skazanego do czynnej służby wojskowej. Odroczenie trwa wówczas do czasu zakończenia tej służby.

Skazany, którego kara została odroczona w związku z pełnieniem przez niego służby wojskowej, może zwolnić się od obowiązku wykonania kary jeśli sąd, po zasięgnięciu opinii dowódcy jednostki, w której skazany służył i przy założeniu, że okres odroczenia trwał co najmniej 6 miesięcy, dojdzie do wniosku, że w czasie służby skazany wyróżnił się w wykonywaniu obowiązków służbowych albo wykazał się odwagą. W szczególnych okolicznościach, zwolnienie może nastąpić nawet wówczas gdy okres odroczenia trwał krócej niż 6 miesięcy.

Odroczenie wykonania kary ograniczenia wolności może zostać odwołane. Odwołanie może nastąpić w sytuacji kiedy przyczyna, dla której orzeczono odroczenie ustała, a ponadto: w wypadku kiedy skazany nie korzysta z instytucji odroczenia zgodnie z celem, w jakim zostało udzielone albo rażąco narusza porządek prawny. Kwestia odwołania odroczenia wykonania kary jest zawsze kwestią uznaniową. Sąd po przeprowadzeniu analizy materiału dowodowego związanego z danym przypadkiem może, lecz nie musi podjąć decyzję o odwołaniu odroczenia wykonania kary. Jest zatem możliwa sytuacja, kiedy skazany – pomimo faktu, że w okresie odroczenia wykonania kary jednak popadł w konflikt z prawem, uniknie odwołania odroczenia.

Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności

Podobnie jak w przypadku odroczenia wykonania kary ograniczenia wolności, z odroczeniem wykonania kary pozbawienia wolności, możemy mieć do czynienia wyłącznie kiedy skazany nie rozpoczął jeszcze wykonywania kary, tj. przed jego przyjęciem do zakładu karnego. Co istotne, złożenie wniosku o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności, nie wstrzymuje wykonalności zapadłego orzeczenia. Zatem jeśli skazany na karę pozbawienia wolności lub jego obrońca złoży stosowny wniosek w okresie pomiędzy dniem uprawomocnienia się wyroku skazującego, a przed zgłoszeniem się przez skazanego do zakładu karnego, zaś sąd w tym czasie nie zdąży wydać orzeczenia uwzględniającego lub oddalającego wniosek, skazany cały czas jest zobligowany do tego, by zgodnie z wyrokiem stawić się na wykonanie kary. Wówczas, sąd przekazuje złożony wniosek sądowi penitencjarnemu, a sąd penitencjarny następnie rozpatruje go jako wniosek o udzielenie przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności.

Kolejnym podobieństwem łączącym instytucje odroczenia wykonania kary: pozbawienia i ograniczenia wolności, jest to, że również w tym przypadku mamy do czynienia z obligatoryjnymi i fakultatywnymi przesłankami orzeczenia danego środka.

Obligatoryjne odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności, w rozumieniu art. 150 kodeksu karnego wykonawczego, zachodzi w wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywania tej kary. W § 2 tego samego artykułu ustawodawca postanowił sprecyzować, że za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo. Przed złożeniem wniosku opartego na tej podstawie, bezwzględnie kluczową kwestią jest uprzednie zgromadzenie i skompletowanie dokumentacji medycznej na poparcie podnoszonych twierdzeń, bowiem do kwestii odroczenia obligatoryjnego odroczenia kary pozbawienia wolności, sądy podchodzą restrykcyjnie. Najczęściej bowiem, chodzi o taki stan zdrowia skazanego, który jest tak dalece poważny, że wywoła osłabienie ogólnej aktywności życiowej, związany jest z chorobą wątpliwie rokującą na przyszłość oraz jest nadmiernie trudną do leczenia w penitencjarnej jednostce leczniczej.

W odróżnieniu do instytucji odroczenia wykonania kary ograniczenia wolności z przyczyn opisanych powyżej (odroczenie obligatoryjne), kodeks karny wykonawczy nie zakreśla granic czasowych odroczenia kary pozbawienia wolności, wskazując że termin odroczenia trwa „do czasu ustania przeszkody”. Jednakże, odraczając wykonanie kary, sąd jest zobowiązany wskazać końcowy termin odroczenia. Pójście przez sąd na skróty poprzez ujęcie w sentencji postanowienia, że: „odroczenie trwa do czasu ustania przeszkody”, jest niedopuszczalne. Co najwyżej, jeśli po upływie pierwotnie przyjętego okresu odroczenia, przeszkody cały czas zachodzą, wówczas należy złożyć kolejny wniosek, względnie: rozważyć kwestię zawieszenia postępowania wykonawczego.

Zgoła odmiennie kształtuje się sytuacja, w przypadku fakultatywnego odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności. Ta kategoria przypadków, wiąże się z możliwością odroczenia wykonania kary na ściśle określony w przepisie okres. Lektura art. 151 kodeksu karnego wykonawczego przewiduje, że odroczenie może nastąpić w wypadkach uzasadnionych przyczynami leżącymi po stronie skazanego.

Sąd może odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności na okres 1 roku, wówczas gdy natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki. Przesłankę tę należy interpretować analogicznie względem przesłanki odroczenia wykonania kary ograniczenia wolności, jednakże ze szczególną uwagą na możliwość odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności na okres dwukrotnie dłuższy.

Odrębna możliwość odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności, przysługuje skazanej kobiecie ciężarnej oraz osobie skazanej, która samotnie sprawuje opiekę nad dzieckiem. W takich przypadkach, sąd może odroczyć wykonanie kary, na okres do 3 lat po urodzeniu dziecka. To uprzywilejowanie skazanych ciężarnych lub sprawujących wyłączną opiekę nad dziećmi, stanowi wyraz tego, że ustawodawca, mimo wszystko, wyżej hierarchizuje prawidłowość wychowania dziecka w obecności matki lub samotnego ojca, niż bezwzględnie natychmiastowy charakter orzeczeń skazujących.

W szczególnych przypadkach natury techniczno-organizacyjnej, związanymi z niewydolnością systemu penitencjarnego, sąd może również orzec o odroczeniu wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze do 1 roku, jeśli liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych przekracza w skali krajowej maksymalną ogólną pojemność tych zakładów. Jest to rozwiązanie stanowiące wyraz przezorności ustawodawcy, który przyjął iż w szczególnych sytuacjach natury systemowej, odroczenie wykonania kary dla skazanych na pozbawienie wolności nieprzekraczające roku, nie spowoduje nadmiernego zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego. Argumentem na poparcie powyższej tezy jest fakt, że w dalszych zdaniach przepisu, ustawodawca precyzuje że na odroczenie wykonania kary w tym trybie nie mogą liczyć: skazani za przestępstwa z wykorzystaniem przemocy lub groźby jej użycia, recydywiści i multirecydywiści, a także skazani za przestępstwa popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.

Odroczenie może zostać udzielone kilkukrotnie, jednakże łączny jego okres nie może przekroczyć, co do zasady 1 roku, a w przypadku kobiet ciężarnych i osób samotnie sprawujących opiekę nad dzieckiem – do 3 lat po urodzeniu dziecka. Jednakże, w sytuacjach wyjątkowych, wciąż warto skonsultować z adwokatem, czy wobec utrzymywania się danej przeszkody, nie warto rozważyć złożenie wniosku o zawieszenie postępowania wykonawczego.

Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności – podobnie jak, w wypadku kary ograniczenia wolności, również może zostać odwołane. Przesłanki obu odwołań, co do zasady wyglądają podobnie. Odwołanie odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności może nastąpić w sytuacji kiedy przyczyna, dla której orzeczono odroczenie ustała, a ponadto: w wypadku kiedy skazany nie korzysta z instytucji odroczenia zgodnie z celem, w jakim zostało udzielone albo rażąco narusza porządek prawny. Podobnie jak w sprawach związanych z odroczeniem kary ograniczenia wolności, kwestia odwołania odroczenia wykonania kary jest kwestią uznaniową. Sąd po przeprowadzeniu analizy materiału dowodowego związanego z danym przypadkiem może, lecz nie musi podjąć decyzję o odwołaniu odroczenia wykonania kary.

Jednakże, z instytucją odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności wiążą się dwa obostrzenia. Po pierwsze – odwołanie może nastąpić również wówczas, gdy sąd odraczając wykonanie kary pozbawienia wolności zobowiązał skazanego do podjęcia pracy zarobkowej, poddania się leczeniu lub terapii albo okresowego zgłaszania się w jednostce Policji, zaś skazany nie wykonuje tych obowiązków. Po drugie zaś, sąd ma obowiązek odwołać odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności, jeśli skazany nie korzysta z instytucji odroczenia zgodnie z celem, w jakim zostało udzielone, bądź rażąco narusza porządek prawny – jeśli uprzednio kurator pisemnie upomniał skazanego.

Odroczenie wykonania kary – co musisz wiedzieć?

• Zgodnie z przepisami kodeksu karnego wykonawczego, odroczeniu w ścisłym tego pojęcia znaczeniu mogą ulec kara ograniczenia wolności oraz kara pozbawienia wolności; jednakże – przy zaistnieniu pewnych okoliczności, możesz wnioskować o rozłożenie zasądzonej grzywny na raty,
• Odroczenie wykonania kary możliwe jest tylko wówczas, kiedy skazany nie rozpoczął jeszcze jej odbywania. Jeśli orzeczona wobec skazanego kara jest wykonywana, należy rozważyć złożenie wniosku o udzielenie przerwy w wykonywaniu kary,
• Zasadniczo, możesz wnioskować o rozłożenie grzywny na raty, na okres nieprzekraczający roku, jednakże w razie gdy wysokość grzywny jest znaczna, możliwe jest rozłożenie jej na okres aż do 3 lat,
• Fakultatywną przesłanką odroczenia wykonania kary ograniczenia wolności, jest zagrożenie związane z tym, że jej natychmiastowe wykonanie poskutkuje spowodowaniem dla skazanego lub jego najbliższych zbyt ciężkie skutków. Oceny, czy dany skutek jest na tyle ciężki, aby zasługiwał na odroczenie wykonania kary, dokonuje sąd,
• Obligatoryjne odroczenie wykonania kary ograniczenia wolności, następuje w sytuacji powołania skazanego do czynnej służby wojskowej. Odroczenie trwa wówczas do czasu zakończenia tej służby, jednakże skazany wzorowo sprawujący się w trakcie służby, po uzyskaniu pozytywnej opinii dowódcy jednostki, może wnosić o zwolnienie z obowiązku wykonania kary ograniczenia wolności,
• Obligatoryjne odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności, zachodzi w wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywanie tej kary. Okres odroczenia powinien obejmować czas niezbędny do tego, aby przeszkoda zaniknęła, jednak okres ten powinien być zawsze precyzyjnie określony w postanowieniu sądu,
• Możliwe jest odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności na okres 1 roku, wówczas gdy natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki,
• Sąd może postanowić o odroczeniu wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej wobec kobiety ciężarnej lub osoby, która samotnie sprawuje opiekę nad dzieckiem –   na okres do 3 lat po urodzeniu dziecka,
• W szczególnych przypadkach związanych z niewydolnością systemu penitencjarnego, wobec pewnych kategorii skazanych, możliwe jest odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze nieprzekraczającym 1 roku,
• Jeśli przyczyna dla której orzeczono odroczenie wykonania kary ustała, bądź gdy skazany nie korzysta z odroczenia zgodnie z celem albo gdy rażąco narusza porządek prawny – pierwotnie orzeczone odroczenie, może zostać odwołane.

Adwokat Anna Uznańska moja  Kancelaria zapewnia kompleksową pomoc prawną w sprawach karnych (postępowanie przygotowawcze, postępowanie sądowe, postępowanie wykonawcze). Jeżeli nie wiesz jak wnioskować o odroczenie wykonania kary skontaktuj się ze mną: telefon: 793 707 976.  Działam na terenie Łodzi oraz całego województwa łódzkiego.