Rozwód co do zasady jest procesem, któremu często towarzyszą doświadczenia, które trudno ocenić jako pozytywne. Osi sporu dzielących rozwodzących się małżonków może być naprawdę wiele – od kwestii o charakterze majątkowym, a do których strony konfliktu przykładają wagę mając na względzie czysto życiowy pragmatyzm, do tych uderzających w nuty natury uczuciowej i emocjonalnej, jak np. te dotyczące losu wspólnych, małoletnich dzieci. Rozwodom towarzyszą często ogromne emocje i zaciekłe konflikty o dzieci. Wśród orzeczeń rozwodowych trudno jest znaleźć wyroki ustalające sposób opieki nad dziećmi, z których oboje rodziców (przy założeniu, że obojgu z nich zależy na zachowaniu stałego i ciągłego kontaktu z dziećmi, a między rodzicami jest konflikt), ostatecznie byłoby  w 100 % zadowolonych. Rolą adwokata w takiej sprawie jest to, by osiągnąć jak najkorzystniejsze rozstrzygnięcie dla reprezentowanej strony, realne do wypracowania przed Sądem. Nie jest rolą adwokata godzenie na siłę zwaśnionych stron,  nie prowadzimy również terapii (bo nie możemy).  Zawsze jednak warto rozważyć w sprawie rodzinnej mediację (kwestie te są bardzo indywidualne, ustalam je na spotkaniu z klientem). Interes klienta jest jednak pierwszorzędny i jeżeli nie widzisz możliwości dogadania się z drugą stroną to nie namawiam do tego. Jeżeli zaznaczasz, że będziesz „walczyć do ostatniej kropli krwi” o dzieci to robimy to.

Najczęściej , postanowienie sądu sprowadza się do ustalenia miejsca zamieszkania dzieci z jednym z rodziców, drugiego zaś zobowiązuje do okresowego uiszczania świadczenia alimentacyjnego. W poszukiwaniu rozwiązań na tę problematyczną sytuację, praktyka wyprzedziła reakcję ustawodawcy, w związku z czym dopuszczalne jest współcześnie ustanowienie opieki naprzemiennej: i to pomimo faktu, że Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy, takiej instytucji w ogóle nie przewiduje. Czym jest, i jak działa opieka naprzemienna? Czy wobec braku regulacji ustawowej, rodzicom przysługuje pełna dowolność w przedmiocie ustaleń dotyczących sprawowania przez nich opieki nad dzieckiem? Jakie skutki opieka naprzemienna wywiera w zakresie alimentów, a jakie w przedmiocie świadczeń rodzinnych, jak np. 500+? Jakie są kluczowe wady i zalety takiego rozwiązania? Serdecznie zapraszam do lektury artykułu.

Opieka naprzemienna – czym jest i dlaczego jest dopuszczalna, skoro kodeks rodzinny i opiekuńczy jej nie przewiduje?

Istotą opieki naprzemiennej jest ustalenie między rozwiedzionymi lub odseparowanymi małżonkami, że piecza nad ich małoletnim dzieckiem będzie sprawowana w taki sposób, że małoletni będzie przebywał u każdego z nich przez określony okres. Okresy, przez jakie dziecko pozostaje z każdym z rodziców mogą (i co do zasady: są), choć wcale nie muszą być symetryczne. Nie istnieją przeciwwskazania wykluczające ustalenie opieki naprzemiennej w taki sposób, że dziecko będzie pozostawało z jednym z rodziców przez np. trzy tygodnie, a następnie przez dwa kolejne tygodnie z drugim rodzicem, po czym znów wróci na trzy tygodnie do pierwszego z nich. Praktyka ukształtowała jednak zasadę, zgodnie z którą, okresy te powinny być przynajmniej w miarę porównywalne. W związku z powyższym, nie będzie możliwe ustalenie opieki naprzemiennej w taki sposób, że dziecko będzie pozostawało z jednym z rodziców przez pół roku, po czym kolejno, z drugim rodzicem – przez np. jeden czy dwa tygodnie.

Wola rodziców dziecka często może okazać się jednak niedostateczna dla tego, aby przekonać sąd rodzinny do wydania postanowienia w przedmiocie opieki naprzemiennej, zgodnie ze złożonym przez nich wnioskiem. Takie ustalenie sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej musi przede wszystkim pozostawać zgodne z dobrem dziecka. Trudno zatem oczekiwać od sądu, że zezwoli on na sprawowanie opieki naprzemiennej nad dzieckiem w wieku szkolnym, w sytuacji kiedy jedno z rodziców mieszka we Wrocławiu, a drugie – w np. w Białymstoku. Tak orzeczona opieka naprzemienna, oczywiście kolidowałaby z obowiązkiem szkolnym, spoczywającym na dziecku, a ponadto: dość częste i radykalne zmiany środowiska mogłyby negatywnie wpłynąć na rozwój dziecka, jako istoty mającej prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie.
Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy nie zna pojęcia: „opieki naprzemiennej”. Możliwość takiego ustalenia władzy rodzicielskiej wynika jednak z art. 58 § 1 k.r.i.o. zd. 2, oraz art. 107 k.r.i.o., zgodnie z którymi: „Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka”, a ponadto: „Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem”.

Co więcej, chronologicznie późniejsze akty normatywne, jak np. ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, wprost przewidują w przepisach funkcjonowanie opieki naprzemiennej, przyjąć więc należy, że ustawodawcy zaaprobował relatywnie niedawno ukształtowaną praktykę i przedsięwziął kroki by ją uregulować, kwestią czasu zatem wydaje się być wprowadzenie jej wprost do Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego.

Opieka naprzemienna – w jaki sposób można ją ustanowić?

Zasadniczo, można wyróżnić dwa sposoby ustanowienia opieki naprzemiennej nad małoletnim dzieckiem, jednakże oba z nich wymagają – o ile nie zgodnej woli, to inicjatywy współdziałania obojga rodziców. Ponadto: ustanowienie jej nie będzie możliwe, jeśli co najmniej jeden z rodziców nie dysponuje pełnym zakresem władzy rodzicielskiej.

Najprostszym i najbardziej intuicyjnym sposobem ustalenia opieki naprzemiennej, jest zawarcie porozumienia między rodzicami. W sytuacji kiedy rodzice nie pozostają skonfliktowani i są oni w stanie prowadzić między sobą konstruktywny dialog, pozbawiony pretensji i wyrzutów związanych z rozpadem małżeństwa, możliwe że skuteczne ustanowienie opieki naprzemiennej nad dzieckiem, nie będzie wymagało jakiejkolwiek interwencji sądu. W takiej sytuacji, rodzice mogą w ramach wzajemnego porozumienia uregulować zakres i sposób wykonywania takiej opieki, choć spisanie go w formie dokumentu, który będzie precyzował szczegółowe kwestie dotyczące zasad sprawowania opieki może okazać się rozwiązaniem, umożliwiającym zapobiegnięcie potencjalnym sporom, które mogłyby pojawić się w przyszłości.

Innym, bardziej sformalizowanym sposobem wdrożenia wobec dziecka opieki naprzemiennej, jest skierowanie sprawy do rozwagi sądu, który definitywnie rozstrzygnie o możliwości lub braku możliwości zastosowania takiej formy opieki. Jak już wcześniej wskazano, podejmując decyzję o dopuszczalności zastosowania opieki naprzemiennej, sąd w pierwszej kolejności będzie miał na względzie dobro dziecka (wpływ opieki naprzemiennej na obowiązek szkolny dziecka, warunki mieszkaniowe obojga rodziców, odległość między miejscem zamieszkania obojga rodziców itp.), a ewentualnie w dalszej kolejności będzie badał wolę rodziców.

W razie wątpliwości, sąd dysponuje również możliwością zasięgnięcia opinii Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych, który to zbada jak kształtują się relacje wewnątrz rodziny, czy rodzice wnioskujący o ustanowienie opieki naprzemiennej dysponują zadowalającymi kompetencjami wychowawczymi, jak również celem uzyskania obiektywnej oceny, czy w stosunku do indywidualnego przypadku danej, konkretnej rodziny, orzeczenie opieki naprzemiennej pozwoli na dalszy, niezakłócony rozwój dziecka. W sprawach, w których  Opiniodawczy Zespół Specjalistów Sądowych zostaje zaangażowany do wydania opinii, często okazuje się, że ta opinia jest kluczowym argumentem za wydaniem orzeczenia o takiej lub odmiennej treści.

Opieka naprzemienna, a świadczenia rodzinne

Odpowiedzi na pytanie: „W jaki sposób ulegają podziałowi świadczenia rodzinne, w przypadku ustalenia opieki naprzemiennej?”, udziela art. 5 ust. 2a ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, zgodnie z którym w przypadku kiedy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, pozostaje pod opieką naprzemienną obydwojga rozwiedzionych rodziców, rodziców żyjących w separacji bądź żyjących w rozłączeniu, a opieka sprawowana jest w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego.

Dopuszczalne jest jednak zawarcie między rodzicami porozumienia regulującego tę kwestię w sposób odmienny, co może mieć zastosowanie np. kiedy okresy sprawowania pieczy nad dzieckiem przez każde z rodziców pozostają asymetryczne, albo kiedy różnica między dochodami rodziców jest na tyle znaczna, że jeden z nich wyraża zgodę na zrzeczenie się na korzyść drugiego części lub całości należnej mu z mocy ustawy części świadczenia rodzinnego.

Opieka naprzemienna, a świadczenie alimentacyjne

W przypadku typowej, życiowej sytuacji, z rozwiedzionymi małżonkami oraz małoletnim dzieckiem w roli głównej, obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka polega na tym, że jeden z rodziców – ten, z którym dziecko pozostało, utrzymuje je bezpośrednio finansując jego bieżące potrzeby, drugi zaś mocą orzeczenia sądowego lub ugody, obowiązany jest do okresowego dostarczania dziecku środków niezbędnych do utrzymania (najczęściej w formie określonej ilości pieniędzy), a wobec braku pełnej zdolności do czynności prawnych dziecka – rodzicowi, przy którym dziecko nieprzerwanie pozostaje.

W przypadku opieki naprzemiennej, każdy z rodziców jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania dziecka w czasie, kiedy ono z nim przebywa. Częstą sytuacją jest zatem, że w związku z orzeczeniem takiej formy sprawowania opieki, przez wzgląd na okoliczność, że okresy w jakich dziecko pozostaje z każdym z rodziców powinny być w miarę porównywalne, świadczenia alimentacyjnego nie zasądza się – i to taki scenariusz, należy traktować jako zasadę przy okazji rozważania na temat opieki naprzemiennej. Dopuszczalne jest jednak żądanie zasądzenia alimentów od jednego z małżonków, i to pomimo opieki naprzemiennej, np. w przypadku nierównowagi w sprawowaniu opieki przez każde z rodziców (generującej rozbieżność w kosztach utrzymania dziecka) albo w razie diametralnie różnej kondycji finansowej rodziców.

Jak wygląda przykładowe postanowienie sądu w przedmiocie ustanowienia opieki naprzemiennej?

Sąd Rejonowy postanawia:

1. uwzględnić zgodny wniosek X oraz Y, poprzez powierzenie obojgu rodzicom władzy rodzicielskiej nad małoletnim Z, wykonywanej w formie opieki naprzemiennej, to jest w powtarzających się okresach, sprecyzowanych w punkcie drugim postanowienia, ustalając że miejsce zamieszkania dziecka jest przy matce,

2. ustalić, że powtarzające się okresy opieki naprzemiennej nad małoletnim Z przypadają od pierwszego poniedziałku po uprawomocnieniu się niniejszego orzeczenia od godz. 15:00 do kolejnego poniedziałku do godziny 15:00, przy czym dziecko przebywać będzie przez tydzień pod opieką matki, a następnie ojca, a potem naprzemiennie z zastrzeżeniem, że:

            a) w okresie świąt: w latach parzystych dziecko spędzi z matką czas od godz. 09:00 w      Wigilię do godziny 21:00 w dniu 26 grudnia oraz w godzinach od 09:00 w dniu Niedzieli       Wielkanocnej do godziny 21:00 Drugiego Dnia Świąt Wielkanocnych, zaś z ojcem – okres od   31 grudnia od godz. 9:00 do 1 stycznia następnego roku do godziny 18:00; natomiast w   latach nieparzystych dziecko spędzi z ojcem czas od godz. 09:00 w Wigilię do godziny 21:00   w dniu 26 grudnia oraz w godzinach od 09:00 w dniu Niedzieli Wielkanocnej do godziny             21:00 Drugiego Dnia Świąt Wielkanocnych, zaś z matką – okres od 31 grudnia od godz.             9:00, do 1 stycznia następnego roku do godziny 18:00,

            b) w okresie wakacji letnich dziecko spędzi z matką cały lipiec, natomiast z ojcem – cały   sierpień, niezależnie od tego, jak przypadnie opieka naprzemienna,

            c). wyżej wyznaczone okresy mogą ulec modyfikacji, skróceniu lub wydłużeniu, w razie    zajścia szczególnych okoliczności, za obopólną zgodą stron, wówczas dziecko przebywać           będzie pod pieczą drugiego rodzica,

3. ustalić, że każde z rodziców będzie samodzielnie podejmowało decyzje w sprawach bieżących w okresach w jakich dziecko będzie przebywać pod jego opieką, za wyjątkiem spraw związanych z wyborem szkoły, uczestnictwem w zajęciach dodatkowych poza zwykłym obowiązkiem szkolnym, leczeniem, oraz wyjazdem poza granice kraju, w których to sprawach rodzice będą decydować wspólnie.

Opieka naprzemienna – o czym musisz wiedzieć?

• Wdrożenie opieki naprzemiennej polega na ustaleniu między rozwiedzionymi małżonkami lub małżonkami pozostającymi w separacji bądź orzeczeniu przez sąd rodzinny i opiekuńczy, że piecza nad małoletnim dzieckiem zainteresowanych będzie sprawowana w taki sposób, że będzie ono przebywało u każdego z rodziców przez określony okres czasu,
• Wola rodziców nie zawsze może okazać się dostateczna dla orzeczenia naprzemiennego sposobu sprawowania opieki nad dzieckiem, za takim rozwiązaniem musi przemawiać przede wszystkim dobro i konieczność prawidłowego, niezakłóconego rozwoju dziecka w pożądany sposób,
• Opieka naprzemienna może zostać ustanowiona w drodze orzeczenia sądowego, jednakże w przypadkach kiedy relacje między rozwiedzionymi małżonkami można ocenić jako poprawne, możliwe jest poczynienie niezbędnych ustaleń i ich późniejsze egzekwowanie bez udziału sądu,
• W przypadku pozostawienia kwestii orzeczenia opieki naprzemiennej do uznania sądu rodzinnego, możliwe jest zwrócenie się przez sąd do Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych o wydanie opinii w przedmiocie oceny wpływu opieki naprzemiennej na dalszy rozwój dziecka,
• W przypadku funkcjonowania naprzemiennego modelu sprawowania opieki nad dzieckiem, kwotę świadczeń wychowawczych, co do zasady, ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty świadczeń przysługujących za dany miesiąc. Zainteresowani mogą jednak uregulować tę kwestię w sposób odrębny,
• Co do zasady, w przypadku opieki naprzemiennej, nie powinno zasądzać się od żadnego rodziców alimentów w formie okresowego świadczenia pieniężnego płatnego na konto drugiego z rodziców (praktyka orzecznicza jest jednak w tej materii różnorodna. Ponadto, szczególne okoliczności – jak np. nierówny podział zakresu opieki sprawowanej w ramach opieki naprzemiennej, czy rażąco dysproporcja finansowa między rodzicami, powinny uzasadniać rozstrzygnięcie również przedmiocie alimentów).

Adwokat Anna Uznańska– adwokat z Łodzi specjalizujący się w prawie rodzinnym. Od przeszło 10 lat reprezentuję swoich klientów w sprawach rozwodowych, w sprawach o kontakty, w sprawach o alimenty i o władzę rodzicielską. Wiem, że sprawy rodzinne to źródło wielkich emocji,  stąd też zawsze lepiej skorzystać z pomocy profesjonalisty w tego rodzaju sprawach. Pomoże Ci to zaoszczędzić wielu dodatkowych stresów. W razie potrzeby zapraszam do kontaktu z kancelarią pod numerem telefonu: 793 707 976.