Zatarcie skazania, czyli uregulowana w części ogólnej kodeksu karnego instytucja zatarcia skazania, stanowi wyraz zasady humanitaryzmu prawa karnego w odniesieniu do osoby skazanego. Zatarcie dokonanego skazania, czy bardziej intuicyjnie rzecz ujmując: „puszczenie go w niepamięć”, stanowi element polskiej tradycji karnistycznej już od przedwojennego kodeksu karnego z 1932 r. Już od niemal wieku, ustawodawca dostrzega, że niedopuszczalny jest scenariusz, w którym piętno skazania miałoby się ciągnąć za skazanym w nieskończoność, niezależnie od wagi czynu i daty jego popełnienia, przez wzgląd na nadmierny rygoryzm takiego rozwiązania. Trudno bowiem uznać za racjonalną sytuację, w której osoba w kwiecie wieku wciąż doświadcza rozmaitych ograniczeń (związanych np. brakiem możliwości zatrudnienia na określonym stanowisku) w związku z drobną kradzieżą czy oszustwem, popełnionym za czasów nastoletnich. W takich sytuacjach, szczególnie przy przestępstwach mniejszej wagi, sama informacja o skazaniu, mogłaby być dla skazanego okazać jeszcze bardziej dolegliwa niż rzeczywiście orzeczona i wykonana kara. Z jakimi konsekwencjami wiąże się piętno osoby skazanej? Czym jest Krajowy Rejestr Karny? Po ilu latach następuje zatarcie skazania dla danej kategorii przestępstw? Czy polskie prawo karne przewiduje istnienie przestępstw niepodlegających zatarciu? Zapraszam do lektury artykułu.

Wpis w Krajowym Rejestrze Karnym. Piętno skazanego – pomimo wykonania kary

Jak wspomniano we wstępie, sam fakt skazania wiąże się z doniosłymi konsekwencjami zarówno natury społecznej, jak i prawnej. Na pierwszym planie wyróżnia się pośród nich brak możliwości uczynienia zadość wymogowi braku karalności niezbędnemu dla wykonywania określonej kategorii zawodów, czy pełnienia określonych funkcji. Gdyby nie instytucja zatarcia skazania, z oczywistych względów, każdy skazany (niezależnie od wagi czynu i upływu czasu od odbycia kary za jego popełnienie) byłby dożywotnio pozbawiony możliwości ubiegania się o stanowiska, czy funkcje, od których ustawa wymaga zaświadczenia o niekaralności. Powyższe tyczy się w szczególności: nauczycieli, sędziów, policjantów, prokuratorów, doradców skarbowych, ale również pracowników samorządowych (nawet tych niższego szczebla), agentów ubezpieczeniowych, pracowników firm ochroniarskich czy właścicieli kantorów zajmujących się wymianą walut.

Wszelkie wpisy dotyczące osób prawomocnie skazanych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe gromadzone są w Krajowym Rejestrze Karnym, na podstawie ustawy o Krajowym Rejestrze Karnym. Wpis o skazaniu w ramach Rejestru, zawiera w informacje o samym skazaniu, jak i o osobie skazanej. Zasadniczą odstawę usunięcia z Rejestru danych o skazanym stanowi zatarcie skazania z mocy prawa, na co wskazuje art. 14 ust. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Karnym. Jednak sąd na wniosek skazanego, który po skazaniu przestrzega porządku prawnego i pozytywnie rokuje pod kątem prognozy kryminologicznej, może również zarządzić zatarcie skazania po okresie krótszym niż wynikający z ogólnych przepisów ustawy.

Praktyka wyklarowała także szereg innych sytuacji, w następuje usunięcie danych o skazaniu z Rejestru Karnego, należą do nich chociażby: zatarcie skazania w drodze ułaskawienia bądź amnestii, przywrócenie terminu do zaskarżenia prawomocnego orzeczenia stanowiącego podstawę wpisu do Rejestru, stwierdzenie nieważności orzeczenia stanowiącego podstawę wpisu lub sytuacja, gdy w wyniku zmiany ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary. Powyższy katalog okoliczności nie jest katalogiem wyczerpującym, dlatego w razie wątpliwości, warto zwrócić się do adwokata celem uzyskania porady i przeprowadzenia analizy aktualnej sytuacji prawnej związanej ze skazaniem i jego aktualnym statusem.

Zatarcie skazania: przesłanki i terminy

Punktem wyjścia dla rozważań w przedmiocie tego, czy skazanie uległo zatarciu, jest przeanalizowanie zaistnienia dwóch przesłanek:

a) czy doszło do wykonania kary, jej darowania albo wykonanie kary uległo przedawnieniu?

b) czy od chwili wykonania kary, jej darowania albo przedawnienia wykonania kary, upłynął określony  czas?

Zasadnicze terminy kluczowe dla kwestii zatarcia skazania, regulują art. 107 oraz w pewnym stopniu art. 76 kodeksu karnego.

• Art. 107 § 1 oraz § 3 kodeksu karnego, przewidują zatarcie skazania z mocy prawa kary dożywotniego pozbawienia wolności, kary 25 lat pozbawienia wolności oraz kary pozbawienia wolności zatarcie skazania, z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania,
• Istotne przełamanie powyższej zasady przewiduje art. 107 § 2 kodeksu karnego, zgodnie z którym sąd może na wniosek skazanego zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat.
• Zgodnie z art. 107 § 4 kodeksu karnego, w razie skazania na karę ograniczenia wolności zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 3 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania,
• Art. 107 § 4a kodeksu karnego stanowi, że w razie skazania na grzywnę zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania,
• W sytuacji kiedy mimo wszystko do wydania wyroku skazującego dochodzi, jednakże z uwagi na okoliczności sprawy sąd odstępuje od wymierzenia kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia. Warto pamiętać, że w przypadku takiego rozstrzygnięcia – mimo, że skazany nie podlega karze, informacja o wydaniu prawomocnego wyroku skazującego, widnieje w Krajowym Rejestrze Karnym,
• W przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary, skazania ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby, na co wskazuje art. 76 § 1 kodeksu karnego.

Normy dotyczące zatarcia skazania nie ograniczają się wyłącznie do kolejnych artykułów kodeksu karnego. Ustawodawca przewidział odrębne terminy zatarcia skazania za wykroczenia, jak również sformułował stosowne przepisy odsyłające w odniesieniu do przestępstw i wykroczeń skarbowych.

W związku z niskim ciężarem gatunkowym czynów sankcjonowanych w kodeksie wykroczeń, zasadę stanowi niepodleganie wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego za popełnienie wykroczenia, jednakże powyższa zasada doznaje jednego, istotnego przełamania. Pomimo ukarania za wykroczenie, do Krajowego Rejestru Karnego wpisany zostaje sprawca ukarany na karę aresztu. W przypadku kiedy karę za wykroczenie stanowi: kara ograniczenia wolności, grzywna lub nagana, wówczas sprawcy nie wpisuje się do Krajowego Rejestru Karnego.

• W odniesieniu do terminów zatarcia ukarania, zgodnie z art. 46 § 1 kodeksu wykroczeń, w razie ukarania za wykroczenie, bez względu na rodzaj kary orzeczonej wobec sprawcy, ukaranie uważa się za niebyłe po upływie 2 lat od jej wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary.

Kodeks karny skarbowy nie posiada indywidualnej, autonomicznej regulacji dotyczącej zatarcia skazania za przestępstwa w nim opisane, jednak art. 20 § 2 kodeksu karnego skarbowego zawiera przepis odsyłający, zgodnie z którym określone przepisy części ogólnej kodeksu karnego – w tym również: art. 106, 107 oraz 108 k.k. stosuje się odpowiednio również do przestępstw skarbowych. Zastosowany przez ustawodawcę zabieg, sprowadza się do tego, że skazanie za przestępstwa skarbowe podlega zatarciu na tych samych zasadach, co opisane wyżej w kontekście przestępstw powszechnych, przewidzianych w kodeksie karnym.

Kwestii zatarcia skazania za wykroczenie skarbowe poświęcony jest art. 52 § 1 kodeksu karnego skarbowego. Zgodnie z jego treścią, ukaranie za wykroczenie skarbowe uważa się za niebyłe z upływem 2 lat od wykonania, darowania albo przedawnienia ich wykonania. Jeżeli jednak kara grzywny nałożona została w drodze mandatu karnego, ukaranie uważa się za niebyłe z upływem roku od uiszczenia lub ściągnięcia tej grzywny albo od przedawnienia jej wykonania.

Zatarcie skazania, a recydywa

Najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego jednoznacznie rozstrzyga, że dla możliwości przypisania sprawcy działania w warunkach recydywy, wymagane jest, aby zarówno w chwili popełnienia czynu zabronionego, jak również w chwili wyrokowania – poprzednie skazanie (skazanie uzasadniające przyjęcie, że sprawca powrócił do przestępstwa) nie uległo zatarciu. Spowodowane jest to przyjęciem przez ustawodawcę fikcji prawnej, iż skutkiem zatarcia skazania jest nie tylko uznanie go za niebyłe, ale także za niebyłe uważa się samo popełnienie przestępstwa.

Zatarcie skazania, a warunkowe umorzenie postępowania karnego

W ujęciu praktycznym, istotną kwestią jest również ocena czy doszło do zatarcia warunkowego umorzenia postępowania karnego. Warto pamiętać, że o ile sprawca czynu zabronionego, wobec którego warunkowo umorzono postępowanie, co prawda dysponuje statusem osoby niekaranej, to wzmianka o warunkowym umorzeniu postępowania względem niego, zostanie ujawniona w Krajowym Rejestrze Karnym. Zawieranie w Rejestrze informacji o postępowaniach warunkowo umorzonych, przede wszystkim ma za zadanie ułatwić organom kontrolę co do przebiegu okresu próby, jak również czasu następującego bezpośrednio po nim. Wpisy dotyczące warunkowego umorzenia postępowania karnego, tak samo jak informacje o skazaniach i odbytych karach, nie widnieją w Rejestrze w nieskończość. Art. 68 § 4 kodeksu karnego, stanowi że: warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. I to właśnie po upływie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby, wzmianka o warunkowym umorzeniu postępowania karnego wobec sprawcy, podlega wykreśleniu.

Przestępstwa niepodlegające zatarciu

Polski ustawodawca, mając na celu zagwarantowanie możliwie najdalej idącej ochrony najmłodszym, jak również napiętnowanie tych, którzy dopuszczają się najbardziej bulwersujących przestępstw na ich szkodę, wyłączył z kategorii zatarcia skazanie  na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15, o czym stanowi art. 106a kodeksu karnego.

Brak możliwości zatarcia skazania na podstawie art. 106a kodeksu karnego, wiąże się z tym, że informacja o skazaniu figuruje w Krajowym Rejestrze Karnym do końca życia skazanego, chyba że sąd uzna ten środek za wykonany lub zatarcie skazania nastąpi w drodze abolicji lub indywidualnego aktu łaski.

Surowe sankcjonowanie przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, popełnionych na szkodę małoletnich poniżej lat 15, uzasadnione jest racjami natury politycznej i kryminalnej. Intensyfikacja metod walki z przestępczością o charakterze pedofilskim jest trendem ustawodawczym, który – z szerokiego punktu widzenia, należy ocenić pozytywnie, jednakże nie sposób nie przyznać racji głosom krytycznym, które zwracają uwagę, że art. 106a kodeksu karnego czyni instytucję zatarcia skazania niespójną i wewnętrznie sprzeczną, bowiem z jednej strony: skazanie za przestępstwa gatunkowo najcięższe, tj. takie za które grozi kara 25 lat pozbawienia wolności albo kara dożywotniego pozbawienia wolności – wciąż zatarciu podlega, z drugiej strony zaś, powstaje pytanie, czy fakt niepodlegania zatarciu skazania za przestępstwo np. opisane w art. 202 k.k. (publiczne prezentowanie treści pornograficznych w taki sposób, że może to narzucić ich odbiór osobie, która tego sobie nie życzy) – nie wiąże się dla skazanego z represją zbyt daleko idącą.

Zatarcie skazania – O czym musisz pamiętać?

• Zatarcie skazania jest instytucją mającą na cele wykreowanie fikcji prawnej polegającym na uznaniu skazania za niebyłe. Celem regulacji jest wyeliminowanie negatywnych następstw skazania, tak aby umożliwić sprawcy pełną resocjalizację poprzez przywrócenie mu pełni praw niezbędnych np. do zajmowania określonych stanowisk,
• Pierwszorzędnym praktycznym skutkiem zatarcia skazania jest usunięcie wpisu o skazaniu z Krajowego Rejestru Karnego,
• Do zasadniczych przesłanek zatarcia skazania należą: wykonanie kary, jej darowanie albo przedawnienie jej wykonania oraz upływ określonego w ustawie czasu od chwili wykonania kary, jej darowania albo przedawnienia wykonania kary. Ogólne normy dotyczące terminów niezbędnych dla zatarcia skazania zawiera art. 107 kodeksu karnego,
• Sąd może na wniosek skazanego na karę pozbawienia wolności, zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat od chwili wykonania kary, jej darowania albo przedawnienia wykonania kary, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat,
• Z wyjątkiem ukarania na karę aresztu, z popełnieniem wykroczenia nie wiąże się wpis do Krajowego Rejestru Karnego,
• Kodeks karny skarbowy nie zawiera indywidualnej regulacji dotyczącej skazania za przestępstwa skarbowego, zastosowanie w tym przypadku odnajdują przepisy części ogólnej kodeksu karnego,
• Skazanie  na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15, nie podlega zatarciu.

Adwokat Anna Uznańska– jestem adwokatem z Łodzi. Reprezentuję klientów w sprawach karnych. Zapraszam na konsultację celem omówienia sprawy. Mój numer telefonu to: 793 707 976. Od przeszło 10 lat zajmuję się reprezentacją swoich klientów przed sądami.