Fakt skazania na karę bezwzględnego pozbawienia wolności, budzi skojarzenia skupione wokół gmachu zakładu karnego, murów zaopatrzonych w drut kolczasty, zasieków, wież strażniczych i więziennych cel. W przypadku skazanych za przestępstwa najcięższe gatunkowo, jak również recydywistów, skojarzenia takie często odnajdują poparcie w rzeczywistości, jednak dla pewnej kategorii skazanych, ustawodawca przewidział możliwość odbywania kary pozbawienia wolności w tzw. systemie dozoru elektronicznego, również w innych miejscach niż zakład karny. Jednym z takich miejsc może być chociażby dom skazanego, co niemal automatycznie sprawia, że tak orzeczona kara pozbawienia wolności staje się mniej uciążliwa, a jednocześnie cele kary zostają spełnione. Wszystko to za niewygórowaną cenę, bowiem jest nią obowiązek stałego noszenia opaski z nadajnikiem. Jakie są zasady wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego? Jakie kategorie skazanych mogą ubiegać się o zastosowanie względem nich takiego systemu? Jak sformułować stosowny wniosek o wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego? Zapraszam do lektury artykułu.

Czym jest dozór elektroniczny?

System dozoru elektronicznego został opisany przez ustawodawcę w art. 43a i kolejnych kodeksu karnego wykonawczego (dalej: k.k.w.). Definicję dozoru elektronicznego oraz systemu dozoru elektronicznego zawiera art. 43b k.k.w. Zgodnie z nim, dozór elektroniczny to kontrola zachowania skazanego przy użyciu środków technicznych, zaś system dozoru elektronicznego to ogół metod postępowania i środków technicznych służących do wykonywania dozoru elektronicznego. System dozoru elektronicznego umożliwia odpowiednim organom dokonywanie kontroli miejsca i czasu pobytu skazanego we wskazanym miejscu, w trakcie odbywania przez niego kary. Możliwość odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego w znacznym stopniu łagodzi represyjność orzeczonej kary bezwzględnego pozbawienia wolności, a ponadto trafnie przyjmuje się, że niedopuszczenie do kontaktu skazanego na względnie łagodną karę, z więzienną subkulturą, służy zapobiegnięciu jego dalszej demoralizacji. Oprócz argumentów leżących głównie po stronie skazanego, skierowanie skazanego do odbycia kary w systemie dozoru elektronicznego jest również pożądane z punktu widzenia systemowego. Nie ulega bowiem wątpliwości, że skazany odbywający karę we własnym domu, kosztuje państwo mniej, niż osadzony w zamkniętym zakładzie karnym.

Kto może odbyć karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego?

O tym, czy w danym przypadku zachodzą podstawy do udzielenia skazanemu zgody na odbycie zasądzonej kary w systemie dozoru elektronicznego, orzeka sąd penitencjarny. Możliwość uwzględnienia wniosku uzależniona jest od szeregu przesłanek wymienionych w art. 43la k.k.w. Zgodnie z wyżej wspomnianym przepisem, możliwość udzielenia zgody na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego zachodzi, jeżeli:

• wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy albo wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż 3 lata i któremu do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy,
• wnioskujący nie został skazany w warunkach multirecydywy (recydywy wielokrotnej),
• odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie szczególne względy wskazujące, że w razie odbycia kary w tym systemie nie zostaną osiągnięte cele kary,
• skazany posiada określone miejsce stałego pobytu,
• osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły zgodę na odbywanie przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego,
• odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie warunki techniczne.

Dwie pierwsze z wymienionych przesłanek są o tyle mało problematyczne, gdyż fakt ich zaistnienia lub jego braku, możemy obiektywnie wywnioskować z lektury wyroku skazującego. Kara pozbawienia wolności na jaką został skazany wnioskujący o jej odbycie w systemie dozoru elektronicznego nie może być dłuższa niż 1 rok i 6 miesięcy. Tak postawiona granica czasowa odnajduje zastosowanie zarówno względem kary łącznej bądź też sumy kar, które łączeniu nie podlegają (tj. które skazany na odbyć po kolei). Z dobrodziejstwa instytucji systemu dozoru elektronicznego nie mogą skorzystać również osoby skazane w warunkach art. 64 § 2 k.k. – tzn. recydywy wielokrotnej. Skazanym za przestępstwo popełnione w warunkach recydywy wielokrotnej, będzie ten kto został już uprzednio skazany w warunkach recydywy podstawowej, a ponadto: odbył łącznie co najmniej 1 rok kary pozbawienia wolności, a w terminie 5 lat po odbyciu w całości lub w części ostatniej z kar, ponownie popełnia umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia. Ustawodawca nie przewiduje zatem możliwości wdrożenia środka mającego złagodzić dolegliwości wynikające z pozbawienia wolności, wobec osób wysoce zdeprawowanych, które pomimo uprzedniego skazania na karę pozbawienia wolności, decydują się na powrót do popełniania najcięższych gatunkowo przestępstw.

Dokonując oceny, czy indywidualny przypadek kwalifikuje się na zastosowanie dozoru elektronicznego, sąd penitencjarny bada czy tak orzeczona kara będzie wystarczająca na spełnienia celów kary i czy wpłynie ona korzystnie na proces resocjalizacji skazanego. Sąd, oprócz samych okoliczności popełnienia przestępstwa uwzględni sposób postępowania skazanego w czasie przed i po jego popełnieniu, celem dokonania oceny jak daleko posunięty jest stopień demoralizacji skazanego. Co do zasady, skazany który przyznał się do popełnienia czynu, współpracuje z organami ścigania oraz z sądem, a także nie wyraża lekceważącego stosunku względem prawa oraz czynu przez siebie popełnionego i jego konsekwencji, będzie miał większą szansę na uzyskanie zgody na odbycie kary pozbawienia wolności w domu, niż skazany działający zgoła odmiennie.

Wnioskujący o odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, musi mieć miejsce stałego pobytu, tj. miejsce w którym karę będzie odbywał. Podmiot odpowiedzialny za prowadzenie dozoru, w razie uzyskania zgody sądu penitencjarnego, dokona we wskazanym miejscu pobytu skazanego montażu urządzeń monitorujących, umożliwiających kontrolę wykonywania kary. Wskazane przez skazanego miejsce będzie również adresem wizyt sądowego kuratora zawodowego oraz technicznych pracowników obsługi systemu dozoru  elektronicznego, którzy będą uprawnieni do dokonywania kontroli zarówno stanu urządzeń, jak i sprawdzania czy skazany respektuje warunki dozoru.

Powyższe wizyty kontrolno-monitorujące w oczywisty sposób wpłyną na domowników mających współzamieszkiwać ze skazanym odbywającym karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Można wręcz przyjąć, że przez oczekiwane natężenie kontroli, czy to dokonywanej telefonicznie, czy to osobistych wizyt uprawnionych pracowników obsługi lub służby kuratorskiej, nienaruszalność mieszkania oraz prawo do prywatności tych osób pozostanie w pewnym stopniu ograniczone. W związku z powyższym, ustawodawca wymaga wyrażenia przez osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym, pisemnej zgody na odbycie przez skazanego kary w miejscu, które jest również miejscem ich zamieszkiwania.

Wyrażenie zgody na odbycie kary pozbawienia wolności z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego jest możliwe wyłącznie wówczas, kiedy nie stoją temu na przeszkodzie warunki techniczne. Podstawową cechą urządzeń dozorujących jest to, że są to w większości urządzenia elektroniczne. Nie wydaje się zatem możliwe, aby sąd penitencjarny wyraził zgodę na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego, w np. chatce pośrodku lasu, odciętej od energii elektrycznej. Po złożeniu wniosku, a przed jego rozpoznaniem, sąd penitencjarny skieruje pod wskazany we wniosku adres ekipę techników, których zadaniem będzie dokonania oceny, czy istnieje możliwość instalacji niezbędnych urządzeń i czy będą one funkcjonowały zgodnie z ich przeznaczeniem (kwestia odpowiedniego zasięgu). Wskutek wydania przez zespół techników oceny negatywnej, wniosek o wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego, nie będzie mógł zostać rozpatrzony pozytywnie.

Wniosek o udzielenie zezwolenia na wykonanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego

Wniosek o udzielenie zezwolenia na wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego, powinien w szczególności zawierać precyzyjne oznaczenie sądu, który wydał wyrok w pierwszej instancji oraz sygnaturę akt postępowania, tak aby identyfikacja wyroku stanowiącego podstawę orzeczonej kary, nie budziła wątpliwości. Zgodnie z proponowanymi przez polskie sądy wytycznymi, dla możliwie najsprawniejszego rozpoznania wniosku, wnioskodawca winien wskazać numer telefonu kontaktowego, co pozwoli pracownikom upoważnionego podmiotu dozorującego na bezzwłoczne umówienie się na wizytę mającą na celu sprawdzenie we wskazanym miejscu wykonywania kary, warunków technicznych.

Jak już wcześniej wskazano, niezbędne załączniki do wniosku stanowią pisemne zgody wszystkich pełnoletnich osób współzamieszkujących ze skazanym, które będą wspólnie z nim zamieszkiwały w czasie odbywania przez niego kary. W związku z daleko idącym ograniczeniem ich prawa do prywatności oraz prawa nienaruszalności mieszkania, ich zgoda na wykonywanie kary w tym systemie – a co za tym idzie, przeprowadzanie przez upoważnionych pracowników działających z umocowania podmiotu dozorującego czynności kontrolnych w miejscu ich pobytu, polegających na sprawdzeniu prawidłowości funkcjonowania elektronicznego urządzenia rejestrującego oraz nadajnika.

Aby zwiększyć szansę na uzyskanie pożądanej decyzji sądu penitencjarnego w przedmiocie zgody na wykonywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, wniosek powinien zawierać dobrze uargumentowane uzasadnienie. Uzasadnienie ma na celu przekonanie sądu, że skierowanie wykonania kary do systemu dozoru elektronicznego będzie wystarczające dla osiągnięcia celów orzeczonej kary, a ponadto: względy bezpieczeństwa oraz stopień demoralizacji skazanego, nie przemawiają za koniecznością osadzenia go w tradycyjnym, zamkniętym zakładzie karnym.

Czy zgoda na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, może zostać uchylona?

Na tak zadane pytanie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej. Art. 43zaa k.k.w. wymienia katalog okoliczności, w których uchylenie zgody na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego będzie możliwe. Należą do nich:

• brak dochowania przez skazanego wyznaczonego terminu na zgłoszenie upoważnionemu podmiotowi dozorującemu gotowości do dokonania montażu i instalacji urządzeń technicznych, albo uchylanie się przez skazanego od niezwłocznego zainstalowania przez podmiot dozorujący rejestratora lub od założenia nadajnika;
• skazany odbywający karę w systemie dozoru elektronicznego naruszył porządek prawny, w szczególności popełnił przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, lub uchyla się od wykonania obowiązków związanych z dozorem elektronicznym lub innych nałożonych obowiązków, orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku,
• odwołano przerwę w wykonaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego z powodu innego niż ustanie przyczyny, dla której przerwa została udzielona,
• skazany w czasie wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego został osadzony w zakładzie karnym w związku z zastosowaniem tymczasowego aresztowania lub wykonaniem kary w innej sprawie.

Wszystkie z wyżej wymienionych przesłanek są częściowo fakultatywne, bowiem o ile art. 43zaa § 1 k.k.w. stanowi, że w przypadku wystąpienia którejś z nich: „sąd penitencjarny uchyla zezwolenie na odbycie przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego”, tak z drugiej strony, art. 43zaa § 2 k.k.w. przyznaje sądowi możliwość odstąpienia od uchylenia zezwolenia w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami. Celem ustalenia czy do takiego wyjątkowego przypadku uzasadnionego szczególnymi okoliczności doszło, z pewnością pomocna będzie porada adwokata.

Odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego – kompendium

• Skazany odbywający karę w systemie dozoru elektronicznego, zobowiązany jest do stałego noszenia nadajnika radiowego sprzężonego z urządzeniem monitorującym zainstalowanym w miejscu odbywania kary przez skazanego (najczęściej: miejscu zamieszkania),
• Skazany obowiązany jest do przebywania w miejscu wykonywania kary w godzinach określonych przez sąd, naruszenie tego obowiązku skutkuje niezwłocznym zaalarmowaniem kuratora zawodowego oraz właściwego sędziego, który jest władny cofnąć zgodę na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego,
• Sąd penitencjarny ma możliwość wyrażenia zgody na wykonanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, w razie spełnienia określonych ustawowo przesłanek. Należą do nich: orzeczenie wobec skazanego kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej jednego roku i 6 miesięcy, fakt orzeczenia wobec skazanego kary pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym 3 lat i któremu do odbycia w zakładzie karnym pozostało nie więcej niż 6 miesięcy kary, brak skazania w warunkach recydywy wielokrotnej (art. 64 § 2 k.k.), brak istnienia przeszkód w postaci szczególnych względów, wskazujących iż w razie odbycia kary w tym systemie, cele kary nie zostałyby osiągnięte, fakt posiadania przez skazanego miejsca stałego pobytu, zgoda osób pełnoletnich mających współzamieszkiwać ze skazanym w trakcie odbywania przez niego kary w systemie dozoru elektronicznego oraz spełnienie wymaganych warunków technicznych umożliwiających instalację i uruchomienie aparatury monitorującej skazanego,
• Udzielona przez sąd penitencjarny zgoda, w określonych przypadkach może zostać uchylona co poskutkuje koniecznością skierowania skazanego do zakładu karnego, celem wykonania kary na normalnych, izolacyjnych zasadach,
• Cofnięcie zgody na wykonywanie kary w systemie dozoru elektronicznego może mieć miejsce w sytuacji kiedy skazany nie współpracuje z uprawnionymi organami w kwestiach montażu urządzeń dozorujących, bądź też gdy naruszył porządek prawny, w szczególności popełnił przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, lub uchyla się od wykonania obowiązków związanych z dozorem elektronicznym lub innych nałożonych obowiązków
• Wniosek o wyrażenie zgody na wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego, ze względów natury praktycznej powinien zawierać dane umożliwiające jak najszybsze nawiązanie organom kontaktu z wnioskodawcą, nadto powinien on zawierać precyzyjne wskazanie orzeczenia skazującego oraz sądu, który je wydał oraz pisemne zgody współzamieszkujących ze skazanym, który wyraża wolę odbycia kary w systemie dozoru elektronicznego,
• Istotnym elementem wniosku o wyrażenie zgody na wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego jest jego uzasadnienie. To w nim skazany ma okazję przekonać sąd, że przejawia pozytywną ocenę kryminologiczną, że nie stanowi zagrożenia uzasadniającego zastosowanie wobec niego pełnej izolacji, jak również wykazania, że skierowanie wykonania kary do systemu dozoru elektronicznego będzie wystarczające dla osiągnięcia celów orzeczonej kary,
• Postępowanie w sprawie uzyskania zgody na wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego jest wolne od kosztów sądowych.

Dobry adwokat z Łodzi Anna Uznańska – Reprezentuję swoich klientów w sprawach wniosku o udzielenie zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego. Jeżeli zostałeś skazany i myślisz o tzw. SDE zapraszam do kontaktu z moją Kancelarią (tel.: 793 707 976, e-mail: [email protected])