Samochód jest bez wątpienia najpopularniejszym współcześnie środkiem komunikacji, zarówno lokalnie, jak i w naprawdę długich trasach. Sprowadzenie jego roli wyłącznie do narzędzia służącemu sprawnemu przemieszczaniu się stanowiłoby zbytnie uproszczenie bowiem dziś, samochód powszechnie okazuje się być miejscem pracy (a niekiedy i miejscem spędzania większości czasu) dla wielu Polaków, zaś krajowa gospodarka na ruchu drogowym się opiera, o czym świadczą m.in. kolumny TIR-ów na autostradach. Stąd, utrata prawa jazdy jest sankcją bardziej dolegliwą niż kiedykolwiek wcześniej. Kierowcy popełniają na drodze błędy rozmaitego kalibru, na nieprawidłowym parkowaniu poczynając, a na sprowadzaniu katastrof w ruchu lądowym kończąc. Zdecydowaną część tych błędów sankcjonuje się w drodze mandatów oraz punktów karnych. W sytuacjach lekkiej lub umiarkowanej wagi obrazy przepisom dotyczącym uczestnictwa w ruchu lądowym, zasadniczo dalsze uprawnienie kierowcy do prowadzenia pojazdów nie jest zagrożone. Są jednak sytuacje większego kalibru, których zaistnienie stanowi podstawę do czasowego lub permanentnego pozbawienia prawa prowadzenia pojazdów mechanicznym. Jakie to są sytuacje? Za co możliwa jest utrata prawa jazdy? Czy po naliczeniu odpowiedniej ilości punktów karnych, prawo jazdy jest odbierane? I wreszcie, czy możliwe jest pozbawienie prawa jazdy, w formie represji za zdarzenia w ogóle z ruchem drogowym niepowiązane? Zapraszam do lektury artykułu.

Zatrzymanie prawa jazdy – tryb i podstawa działania organów

Zatrzymanie prawa może nastąpić w trybie: karnym, wykroczeniowym oraz administracyjnym. Pierwsze dwa z wyżej wymienionych mogą dojść do skutku w sytuacji popełnienia przestępstwa lub wykroczenia drogowego, np. jeździe pod wpływem alkoholu, spowodowania wypadku komunikacyjnego lub stworzenia zagrożenia w ruchu lądowym. Pomimo że faktycznego, fizycznego zatrzymania prawa jazdy dokonuje policja, postanowienie w przedmiocie zastosowania środka zapobiegawczego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów, wydawane jest przez prokuratora lub sąd. Rolą środka zapobiegawczego jest niedopuszczenie do ponownego popełnienia przestępstwa przez sprawcę, przynajmniej przez czas trwania procesu, jednak jeśli wina i sprawstwo zostaną oskarżonemu udowodnione, wówczas sąd może zastosować zakaz prowadzenia pojazdów w roli środka karnego, orzeczonego w wymiarze od 1 roku do 15 lat, w niektórych przypadkach zaś – dożywotnio.

Decyzja w przedmiocie zatrzymania prawa jazdy w tzw. trybie administracyjnym, należy do kompetencji starosty (w przypadku miast na prawach powiatu, właściwe uprawnienia przysługują burmistrzowi lub prezydentowi miasta). Odmiennie do trybu karnego lub wykroczeniowego, w trybie administracyjnym czynność policji nie jest równoznaczna z utratą uprawnienia do prowadzenia pojazdów, bowiem kierowcy przysługuje prawo odwołania się do Sądu, którego decyzja jest dla starosty wiążąca. Administracyjne zatrzymanie prawa jazdy może nastąpić w konsekwencji znacznego (o 50 km/h) przekroczenia prędkości przez kierowcę.

Tryb administracyjny odnajdzie również zastosowanie w przypadku zatrzymania prawa jazdy na podstawie przepisów ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, która to ustawa przewiduje możliwość nałożenia na zobowiązanego do płacenia alimentów, sankcji polegającej na czasowym odebraniu prawa jazdy.

Przez wzgląd na dość niski poziom świadomości istnienia takiej sankcji w społeczeństwie, spośród wszystkich konsekwencji, z jakimi muszą liczyć się dłużnicy alimentacyjni, to właśnie ta sankcja jest najskuteczniejsza; wykorzystuje bowiem element zaskoczenia.

3-miesięczny okres zatrzymania prawa jazdy

Przypadki, w których możliwe jest zatrzymanie prawa jazdy na okres 3 miesięcy, wynikają m.in. z art. 135 ust. 2 ustawy Prawo o ruchu drogowym. Zatrzymania prawa jazdy nie należy utożsamiać z „utratą uprawnień”, bowiem po upływie określonego terminu, prawo jazdy jest zwracane kierowcy, a jego sytuacja prawna jako kierowcy, powraca do tej, która miała miejsce przed zatrzymaniem.

Zatrzymanie prawa jazdy na okres 3 miesięcy dotyczy incydentów polegających na przekroczeniu przez kierowcę prędkości w obszarze zabudowanym o 50 km/h. Nie jest istotne, czy fakt złamania przepisów zostanie ujawniony przez stacjonarny fotoradar, odcinkową kontrolę prędkości, czy też patrol policyjny.

Ta sama sankcja spotka kierowcę pojazdu przewożącego pasażerów w liczbie przekraczającej liczbę miejsc określoną w dowodzie rejestracyjnym lub wynikającą z konstrukcyjnego przeznaczenia pojazdu. Zatrzymanie prawa jazdy jest możliwe w sytuacjach, kiedy liczba pasażerów przekracza liczbę dopuszczalną o 2 – w przypadku samochodów osobowych, ciężarowych lub w przyczep ciągniętych przez ciągnik rolniczy lub pojazd wolnobieżny, lub o 5 – w przypadku przewożenia pasażerów autobusów. Regulacja ta nie dotyczy jednak przewozu osób autobusem w publicznym transporcie zbiorowym.

Z uwagi na wysoki stopień dolegliwości z jakim wiąże się pozbawienie prawa jazdy, chociażby na okres trzymiesięczny, niektórzy kierowcy postanawiają zignorować administracyjne zatrzymanie prawa jazdy, i dalej uczestniczyć w ruchu drogowym, jak gdyby nic się nie stało. W razie niepodporządkowaniu się decyzji starosty, które zostanie ujawnione w trakcie kontroli drogowej, kierowcy którego prawo jazdy zostało zatrzymane na okres 3 miesięcy, wydłuża się okres zatrzymania prawa jazdy do 6 miesięcy. Jeśli pomimo wydłużenia okresu zatrzymania prawa jazdy do 6 miesięcy, kierowca wciąż nie stosuje się do wydanych względem niego decyzji, wówczas cofa się mu uprawnienia do kierowania pojazdem. Nie jest to równoznaczne z permanentnym zakazem prowadzenia pojazdów mechanicznych, jednak taki kierowca będzie zmuszony kolejny raz przejść kurs na prawo jazdy i zakończyć go zdanym egzaminem państwowym.

Przekroczenie limitu punktów karnych i jego wpływ na uprawnienie do kierowania pojazdem

Punkty karne są obok mandatów karnych, dodatkową sankcją z jaką musi liczyć się kierowca dopuszczający się naruszenia przepisów ruchu drogowego. Zdobycie określonej ilości punktów, wiąże się z określonymi dolegliwościami prawnymi, jednak wbrew powszechnemu przekonaniu, przekroczenie limitu punktów nie zawsze jest równoznaczne z definitywnym pozbawieniem prawa jazdy.

W aktualnie obowiązującym stanie prawnym wyróżniamy dwa progi punktowe, po przekroczeniu których kierowca musi liczyć się z konsekwencjami. Pierwszy próg: 24-punktowy, dotyczy kierowców posiadających prawo jazdy dłużej niż 1 rok. Drugi, 20-punktowy, obowiązuje kierowców posiadających prawo jazdy przez mniej niż 1 rok.

Powyższe dwie kategorie kierowców różnicuje nie tylko wartość progu punktowego, ale i sankcja związana z jego przekroczeniem. W przypadku kierowców bardziej doświadczonych (tych, których obowiązuje próg 24 punktów), przekroczenie limitu wiąże się z zatrzymaniem prawa jazdy wraz ze skierowaniem na egzamin sprawdzający kwalifikacje oraz badania psychologiczne. Cofnięcie uprawnień następuje dopiero w chwili niestawiennictwa na egzamin lub na badania, albo w sytuacji kiedy egzamin lub badanie, zakończy się wynikiem negatywnym.

Dla kierowców mniej doświadczonych, ustawodawca jest bardziej surowy. Jeśli kierowca dysponuje prawem jazdy przez okres krótszy niż 1 rok, i przez ten czas przekroczy limit 20 punktów karnych, starosta bezwzględnie (bez dodatkowych badań lekarskich lub egzaminów sprawdzających), cofa uzyskane przez kierowcę uprawnienia do prowadzenia pojazdów. W tym przypadku, niezbędne jest ponowne uczestnictwo w kursie na prawo jazdy, a następczo: ukończenie z wynikiem pozytywnym egzaminu państwowego.

Zakaz prowadzenia pojazdów jako środek karny

Zakaz prowadzenia pojazdów, jest oprócz represji o charakterze administracyjnym, również – a może i przede wszystkim, sankcją o charakterze karnym. Art. 39 w związku z art. 43 kodeksu karnego, przewidują że zakaz prowadzenia pojazdów jest środkiem karnym, który zasadniczo może zostać orzeczony w latach, na okres od 1 roku do 15 lat.

Kodeks karny, reguluje również precyzyjnie zasady dotyczące tego, kiedy orzeczenie środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów jest fakultatywne (tzn. kiedy środek może, lecz nie musi zostać zastosowany, a ostateczna decyzja pozostawiona jest uznaniu sądu), a kiedy obligatoryjne (tj. bezwzględnie obowiązkowe, a sąd ma obowiązek wydać postanowienie w przedmiocie środka karnego), jak również szczegółowe reguły dotyczące okresu orzeczenia środka karnego.

Po pierwsze, sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji. Katalog przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, mieści się w rozdziale XXI kodeksu karnego, i obejmuje artykuły od 173 do 180a. Orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów, ma w tym przypadku charakter fakultatywny, co oznacza – że oprócz samego czynu, wpływ na decyzję sądu o pozbawieniu prawa prowadzenia pojazdów, będą miały również inne przedmiotowe i podmiotowe okoliczności zdarzenia.

Jednakże, sąd obligatoryjnie orzeknie zakaz prowadzenia pojazdów, w przypadku: niezastosowania się do polecenia zatrzymania pojazdu, wydanego przez osobę uprawnioną do dokonania kontroli drogowej, a także w sytuacji kiedy kierowca prowadzi pojazd mechaniczny, ignorując decyzję właściwego organu o cofnięciu uprawnienia (np. starosty – o czym wyczerpująco powyżej), do kierowania pojazdami.

Kolejne sprecyzowanie zasad orzekania środka karnego wynika z art. 42 § 2 kodeksu z karnego, zgodnie z którym sąd ma obowiązek orzec – na okres nie krótszy niż 3 lata, zakaz prowadzenia pojazdów, jeśli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, znajdował się w stanie nietrzeźwości, lub pozostawał pod wpływem środka odurzającego. Ta sama sankcja spotka kierowców, którzy zbiegli z miejsca wypadku lub katastrofy komunikacyjnej.

W sytuacjach skrajnych, sąd może orzec dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych. Stany faktyczne, w których zastosowanie aż tak daleko idącej reakcji karnej jest możliwe, stanowią konsekwencję stwierdzenia, że kierowca sprawia niezwykle wysokie zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego. Dożywotnie pozbawienie uprawnień do prowadzenia pojazdów, sąd obligatoryjnie orzeka w razie skazania kierowcy za sprowadzenie katastrofy komunikacyjnej albo wypadku komunikacyjnego, którego następstwem jest śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu innej osoby, zaś sprawca znajdował się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, bądź też zbiegł z miejsca zdarzenia.

Co prawda art. 42 § 3 kodeksu zastrzega, że w przypadku zaistnienia wyjątkowego wypadku uzasadnionego okolicznościami sąd może orzec odmiennie, jednak – jak wynika z brzmienia przepisu, na ulgę mogą liczyć jedynie sprawcy działający w warunkach ekstraordynaryjnych. W przypadku ponownego skazania na tej podstawie, jakakolwiek ulga jest wykluczona, o czym stanowi art. 42 § 4 kodeksu karnego.

Utrata prawa do prowadzenia pojazdów – podsumowanie

• Zatrzymanie prawa może nastąpić w trybie: karnym, wykroczeniowym oraz administracyjnym. We wszystkich trybach czynność wykonawcza w postaci zatrzymania prawa jazdy (czy to fizycznego, czy to w systemie elektronicznym) należy do kompetencji Policji, tak merytoryczna decyzja o czasowym lub dożywotnim pozbawieniu prawa do kierowania pojazdów, należy w trybie administracyjnym do starosty (burmistrza, prezydenta miasta), zaś w trybach karnym i wykroczeniowym – do prokuratora i sądu,
• Administracyjny tryb zatrzymania prawa jazdy na okres trzymiesięczny, ma miejsce w sytuacji kiedy zostanie ujawnione przekroczenie przez kierowcę dozwolonej prędkości w terenie zabudowanym o 50 km/h, bądź gdy kierowca przewozi pasażerów w liczbie o co najmniej 3 większej (w przypadku samochodów osobowych, w przypadku autokarów – 6), niż wynikająca z dowodu rejestracyjnego lub konstrukcyjnego przeznaczenia pojazdu,
• W przypadku niepodporządkowania się przez kierowcę do trzymiesięcznego zatrzymania prawa jazdy, okres zatrzymania uprawnień może zostać wydłużony do 6 miesięcy. W razie ponownego zignorowania decyzji starosty, uprawnienia kierowcy do prowadzenia pojazdów zostają cofnięte, zaś kierowca, celem ich odzyskania, musi ponownie przebyć cały tok szkolenia dla kierowców,
• W ramach trybu administracyjnego, możliwe jest również zatrzymanie prawa jazdy dłużnikom alimentacyjnym. Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, przewiduje możliwość nałożenia na zobowiązanego do płacenia alimentów, sankcji polegającej na czasowym odebraniu prawa jazdy,
• Prawo o ruchu drogowym, wyróżnia dwa limity punktów karnych. 24-punktowy, odnosi się do kierowców, którzy dysponują prawem jazdy dłużej niż rok. 20-punktowy, dotyczy zaś kierowców, o stażu mniejszym niż 1 rok. Co ważne, aktualnie kierowcy ponownie mogą zapisać się na odpłatne kursy redukujące punkty karne. Przekroczenie limitu punktowego przez bardziej doświadczonych kierowców, wiąże się z zatrzymaniem prawa jazdy wraz ze skierowaniem na egzamin sprawdzający kwalifikacje oraz badania psychologiczne.  W przypadku kierowców mniej doświadczonych, w razie przekroczenia obowiązującego ich limitu – uprawnienia do prowadzenia pojazdów, zostają cofnięte,
• Zakaz prowadzenia pojazdów, jest także środkiem karnym, który może zostać orzeczony w postępowaniu karnym na okres od 1 roku do 15 lat. W szczególnych przypadkach, możliwe jest dożywotnie pozbawienie prawa do prowadzenia pojazdów.
• W zależności od charakteru i okoliczności popełnienia przestępstwa drogowego, orzeczenie środka karnego może zostać pozostawione swobodnemu uznaniu sędziowskiemu, jednak może być również obligatoryjne,
• Dożywotnie pozbawienie uprawnień do prowadzenia pojazdów grozi sprawcom, którzy pozostając pod wpływem alkoholu lub środków odurzających, powodują katastrofę komunikacyjną albo wypadek komunikacyjny, którego następstwem jest śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu innej osoby. To samo zagrożenie dotyczy również sprawców najpoważniejszych wypadków drogowych, który uciekają z miejsca zdarzenia.

Adwokat z Łodzi Anna Uznańska – reprezentuję swoich klientów w sprawach karnych. Jeżeli potrzebujesz pomocy w sprawie zatrzymanego prawa jazdy zapraszam do kontaktu z Kancelarią.