Umowa sprzedaży, uregulowana w art. 535 i następnych kodeksu cywilnego, stanowi podstawę obrotu cywilnoprawnego, w oparciu o którą odbywa się międzypodmiotowy przepływ towarów. Aby taki stan rzeczy nie rodził patologii związanych z praktykami nieuczciwych sprzedawców wydających towary niezgodne z umową lub wadliwe, ustawodawca przewidział system ochrony kupujących, którego trzon stanowią instytucje rękojmi i gwarancji. Pomimo, że w potocznym rozumieniu, rękojmia i gwarancja często bywają mylone, należy być świadomym zasadniczym różnic między nimi, tak aby w razie potrzeby w możliwie jak najbardziej optymalny sposób skorzystać z przysługujących praw. Jakie różnice dzielą obie te instytucje? Jak wygląda realizacja uprawnień wynikających z rękojmi, a jak z gwarancji? Jakie terminy odnoszą się do rękojmi i gwarancji, w myśl aktualnie obowiązujących przepisów? Jakie nowości na gruncie ochrony kupujących przyniósł rok 2023? Zapraszam do lektury artykułu.

Gwarancja – definicja i podstawowe regulacje

Gwarancja jest fakultatywnym elementem umowy sprzedaży. To znaczy, że strony mogą, lecz nie muszą ujmować jej w umowie. W przypadku udzielenia gwarancji przez sprzedawcę lub producenta towaru, kupujący objęty jest zabezpieczeniem na wypadek gdyby nabyty przedmiot uległ zniszczeniu w określonym w gwarancji terminie. Charakterystyczną cechą gwarancji, która odróżnia ją od rękojmi, jest brak jej obowiązywania z mocy prawa. Możliwość realizacji uprawnień z niej wynikających istnieje wyłącznie wówczas, kiedy z umowy sprzedaży wynika, że taka gwarancja została udzielona.

Kodeksowa regulacja gwarancji została ujęta w art. 577 i następnych kodeksu cywilnego. Obowiązek gwaranta, powstały wskutek zniszczenia towaru przed upływem terminu gwarancji, może przybrać różnoraką postać. Najczęściej spotykane sposoby realizacji uprawnień wynikających z gwarancji, przybierają postać: zwrotu zapłaconej ceny, wymiany rzeczy na rzecz wolną od wad, bądź – o ile charakter towaru na to pozwala: na naprawieniu uszkodzonej rzeczy.

W braku odmiennego zastrzeżenia umownego, termin gwarancji wynosi 2 lata od dnia wydania towaru kupującemu. Co do zasady, o terminie obowiązywania gwarancji decyduje gwarant. Odpowiedzialność wynikająca z gwarancji jest odpowiedzialnością surową – bezwarunkową i odnajdującą swoje podstawy w zasadzie ryzyka obciążającego gwaranta. Powyższe wybrzmiewa szczególnie doniośle w relacjach handlowych zachodzących między przedsiębiorcą, a konsumentem. Z punktu widzenia istnienia lub braku istnienia uprawnień gwarancyjnych, możliwość dostrzeżenia przez kupującego wady rzeczy w momencie jej odbioru, pozostaje bez znaczenia. W praktyce zatem, dla uruchomienia uprawnień wynikających z gwarancji, dostateczne jest ujawnienie wady rzeczy w okresie obowiązywania gwarancji.

Gwarant nie odpowie jednak za wady następczo powstałe w sprzedanej rzeczy, które powstały wskutek jej niewłaściwego użytkowania przez korzystającego z gwarancji, bądź wynikłe z siły wyższej. Odpowiedzialność gwaranta ogranicza się do wad, których przyczynę stanowią przymioty samej sprzedanej rzeczy. Gwarant uwolni się zatem od odpowiedzialności, jeśli wykaże, że uszkodzenie rzeczy wynika z okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.

Rękojmia

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi jest odpowiedzialnością sprzedawcy, który odpowiada za jakość oferowanych przez siebie towarów. W odróżnieniu od gwarancji, przysługiwanie kupującemu uprawnień wynikających z rękojmi, nie jest uzależnione od zawarcia stosownych postanowień umownych w treści umowy sprzedaży, a zagwarantowane jest ono przez samo prawo. Nadto, o ile gwarancję można określić jako podstawę odpowiedzialności zarówno producenta, ale także dystrybutora lub importera (którymi co prawda może być zarazem sprzedawca), tak rękojmia odnosi się wyłącznie do podmiotu uczestniczącego w realizacji umowy sprzedaży jako sprzedawca.

Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi powstaje w związku z ujawnieniem fizycznej lub prawnej wady towaru stanowiącego przedmiot umowy sprzedaży. Kupującemu przysługuje prawo żądania bezpłatnej naprawy zakupionego towaru, wymiany towaru na nowy – wolny od wad, a także prawo żądania obniżenia lub zwrotu ceny. Zasadniczo, to kupujący dysponuje prawem wyboru sposobu realizacji swoich uprawnień wynikających z rękojmi. Wyjątek stanowi odstąpienie od umowy, tj. żądanie zwrotu ceny za towar, które możliwe jest dopiero w sytuacji, w której naprawa lub wymiana rzeczy okazała się niemożliwa lub zbyt kosztowna. Odstąpienie od umowy, jako środek ochrony kupującego wynikający z rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, należy zatem traktować jako opcję ostateczną, dochodzącą do głosu dopiero wówczas, kiedy sprzedawca nie jest w stanie zaspokoić interesów kupującego, przy użyciu innych, bliżej idących uprawnień wynikających z rękojmi.

Istotną kwestią z perspektywy rozważań dotyczących rękojmi, są terminy z nią związane. Zgodnie z art. 568 § 1 kodeksu cywilnego, sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości – przed upływem pięciu lat od dnia wydania rzeczy kupującemu. Z kolei w sytuacji złożenia przez kupującego reklamacji, w której ten, powołując się na wadę rzeczy, zamierza skorzystać z uprawnień wynikających z rękojmi, sprzedawca ma 14 dni na złożenie odpowiedzi na reklamację. Uchybienie temu terminowi przez sprzedawcę, bądź próba przemilczenia problemu poprzez zignorowania oświadczenia kupującego, jest jednoznaczna z domniemaniem, że sprzedawca reklamację uznał w całości.

Odpowiedzialność z tytułu niezgodności towaru z umową – nowość na gruncie ochrony konsumentów obowiązujące od roku 2023

O ile rękojmia i gwarancja zdążyły trwale zadomowić się w świadomości uczestników obrotu cywilnoprawnego, tak nie należy tracić z pola widzenia faktu, że prawo – w szczególności pod wpływem regulacji unijnych, wciąż ewoluuje. Aktualnie panujące trendy ustawodawcze, zmierzają do zagwarantowania dostatecznej ochrony konsumentom, którzy przez wzgląd na słabsze przygotowanie merytoryczne i brak doświadczenia odpowiadającego obyciu rynkowemu profesjonalistów, stoją w pozycji wyraźnie mniej uprzywilejowanej niż przedsiębiorcy.

Celem zminimalizowania tych różnic, od stycznia 2023 r. zaimplementowano do prawa polskiego pojęcie: „towaru niezgodnego z umową” oraz odpowiedzialności z nim związanej. Szczegółowa regulacja związana z nowym na gruncie prawa konsumenckiego pojęciem, została ulokowana w ustawie o prawach konsumenta.

Zgodnie z wprowadzonymi zmianami, konsumenci oraz przedsiębiorcy, którym przysługuje ochrona odpowiadająca ochronie konsumenckiej (tj. osoby fizyczne zawierające umowę związaną z ich działalnością gospodarczą, o ile z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla nich charakteru zawodowego), zawierający umowę sprzedaży pozostającą bez związku z głównym profilem prowadzonej przez nich działalności, dysponują prawem złożenia reklamacji z tytułu niezgodności towaru z umową.

Art. 43b ustawy o prawach konsumenta stanowi, że towar jest zgodny z umową, jeśli zgodne z umową pozostają w szczególności jego: opis, rodzaj, ilość, jakość, kompletność i funkcjonalność, a w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi – również kompatybilność, interoperacyjność i dostępność aktualizacji, a ponadto przydatność do szczególnego celu, do którego jest potrzebny konsumentowi, o którym konsument powiadomił przedsiębiorcę najpóźniej w chwili zawarcia umowy i który przedsiębiorca zaakceptował. Ponadto, towar powinien nadawać się do celów, do których zazwyczaj używa się towaru tego rodzaju, z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa, norm technicznych lub dobrych praktyk, jak również być takiej samej jakości jak próbka lub wzór, które przedsiębiorca udostępnił konsumentowi przed zawarciem umowy, i odpowiadać opisowi takiej próbki lub takiego wzoru.

Sytuacja, w której towar nie spełnia kryteriów przedstawionej powyżej definicji, z dużym prawdopodobieństwem wyczerpuje definicję: „towaru niezgodnego z umową”. Należy jednak pamiętać, że przedsiębiorca może uwolnić się od odpowiedzialności za brak zgodności towaru z umową, chociażby poprzez poinformowanie konsumenta, że konkretny przymiot towaru odbiega od wymogów zgodności z umową, a konsument wyraźnie i odrębnie zaakceptował brak konkretnej cechy towaru.

W przypadku stwierdzenia niezgodności towaru z umową, konsument dysponuje prawem żądania naprawy lub wymiany towaru stanowiącego przedmiot umowy sprzedaży. W odróżnieniu od podstawowych przepisów dotyczących rękojmi, przedsiębiorca dysponuje nieco dalej idącą dowolnością na gruncie sposobu wykonania obowiązków, stanowiących konsekwencję wady rzeczy. Zgodnie z nowymi regulacjami, przedsiębiorca może dokonać naprawy, kiedy konsument żąda wymiany rzeczy, jak również może dokonać wymiany rzeczy, kiedy konsument żąda naprawy, o ile doprowadzenie do zgodności towaru z umową w sposób wybrany przez konsumenta jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów dla przedsiębiorcy.

Na gruncie przepisów związanych z odpowiedzialnością przedsiębiorcy za niezgodność towaru z umową, konsumentowi przysługuje także możliwość żądania obniżenia ceny oraz prawo odstąpienia od umowy. Podobnie jak w przypadku rękojmi, również tutaj należy traktować tę opcję jako ostateczność, mogącą zostać zrealizowaną dopiero wówczas, kiedy przedsiębiorca bezskutecznie próbował doprowadzić towar do zgodności z umową, albo kiedy brak zgodności towaru z umową jest na tyle istotny, że uzasadnia obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy bez uprzedniego skorzystania z pozostałych środków ochrony albo z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wyraźnie wynika, że nie doprowadzi on towaru do zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta.

Prawo odstąpienia od umowy nie przysługuje konsumentowi, jeśli niezgodność towaru z umową zaszła w zaledwie nieistotnym stopniu. W razie odstąpienia przez konsumenta od umowy, jest on obowiązany niezwłocznie zwrócić towar przedsiębiorcy (na jego koszt). Przedsiębiorca z kolei jest obowiązany zwrócić konsumentowi cenę, którą za towar zapłacił, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania towaru.

Odpowiedzialność przedsiębiorcy za niezgodność towaru z umową, która istnieje w chwili jego dostarczenia, obowiązuje przez okres 2 lat. Co istotne, przedsiębiorca nie może powoływać się na upływ terminu do stwierdzenia braku zgodności towaru z umową, jeżeli brak ten podstępnie zataił.

Środki ochrony kupujących – podsumowanie

• Odpowiedzialność sprzedawcy wynikająca z rękojmi oraz z tytułu niezgodności towaru z umową jest odpowiedzialnością wynikającą z mocy prawa, niemożliwą do wyłącznie mocą woli stron. Odmiennie sytuacja ma się z gwarancją – jest ona fakultatywna, jej okres obowiązywania i zakres ochrony kupującego, pozostaje przedmiotem uzgodnień stron.
• Odpowiedzialność z tytułu rękojmi jest odpowiedzialnością sprzedawcy. Katalog podmiotów, obowiązanych z tytułu gwarancji (tj. gwarantów) jest szerszy. Prócz sprzedawcy, mogą należeć do niego chociażby producent, dystrybutor, czy importer – zależnie od tego, kto gwarancji udziela.
• Zakres uprawnień kupującego wynikających z gwarancji, jest ściśle skorelowany z treścią postanowień gwarancyjnych sformułowanych przy okazji zawierania umowy sprzedaży. Uprawnienia z tytułu rękojmi oraz z tytułu niezgodności towaru z umową precyzuje ustawa. Należą do nich: żądanie naprawy towaru, żądanie wymiany towaru na wolny od wad, żądanie obniżenia ceny, lub w ostateczności – prawo odstąpienia od umowy.
• Termin na skorzystanie uprawnień wynikających z gwarancji wynika z ustaleń stron umowy sprzedaży. W braku jego określenia przez strony, ustawa stanowi że termin wynosi 2 lata. W przypadku rękojmi oraz niezgodności towaru z umową, stronom nie przysługuje możliwość umownego modyfikowania terminów, które wynoszą 2 lata w przypadku rzeczy ruchomych oraz 5 lat w przypadku nieruchomości.
• Przedsiębiorca nigdy nie może powołać się na upływ na terminu przeznaczonego do realizacji uprawnień wynikających z rękojmi lub odpowiedzialności za towar niezgodny z umową, jeśli podstępnie zataił wadę przed kontrahentem.

Prawnik z Łodzi Anna Uznańska – reprezentuję swoich klientów w sprawach cywilnych z tytułu rękojmi, niezgodności towaru z umową. Jeżeli szukasz pomocy prawnej w sprawie związanej z odpowiedzialnością sprzedawcy za sprzedany towar zapraszam do kontaktu z moją Kancelarią.